Қазақстанда киіктердің қырылуы мәселесіне қатысты депутаттық сауал

Қазақстан Республикасының Сенат депутаттары Ә. Құртаев, А. Бейсенбаев, С. Еңсегенов, М. Жолдасбаев, М. Көбенов, Е. Мамытбеков, Е. Сұлтанов, М. Бақтиярұлы, Н. Қылышбаевтың Қазақстанда киіктерді қорғау туралы мәселесіне қатысты 2019 жылғы 29 наурыздағы сауалына жауап.
Премьер-Министр - Аскар Мамин

Киіктерді қорғау бойынша жеке заң қабылдауға қатысты

Табиғатты қорғау заңнамасының бұзылуына жол берген азаматтарға, оның ішінде қызмет бабын пайдаланып, браконьерлік жасаған лауазымды тұлғаларға қатысты жазалаудың қатаң шараларының қолданылуын көздейтін киіктерді қорғау бойынша жеке заң қабылдауға қатысты.

Қазіргі кезде Парламент Мәжілісінің қарауындағы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне агроөнеркәсіптік кешенді реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасының шеңберінде депутаттар табиғатты қорғау заңнамасы бұзылған жағдайда мүлікті міндетті түрде тәркілеу бөлігінде браконьерлікпен күресуге бағытталған түзетулерге бастамашылық жасады (Үкіметтің 2019 жылғы 18 сәуірдегі № 11-8/270 зп қорытындысымен қолдау тапты).

Сондай-ақ Бас прокуратура Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылға арналған заң жобалау жұмыстарының жоспарына сәйкес «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын әзірлеуде, оның шеңберінде браконьерлікпен күресті күшейту жөнінде шаралар қабылдау болжануда.

Сонымен қатар Қылмыстық кодекстің 337-бабының төртінші бөлігінде және 361-бабында құқық қорғау органдарының қызметкерлері қызмет бабын пайдаланып браконьерлік жасаған жағдайда оларға қатысты лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдаланғаны үшін жауапкершілік көзделген.

Осыған байланысты киіктерді қорғау бойынша жекелеген заң жобасын әзірлеуді орынсыз деп есептейміз.

Киіктерді пайдалануға мораторий енгізуге қатысты

Киіктерді, олардың бөліктері мен дериваттарын пайдалануға мораторий енгізуге қатысты.

«Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 15-бабына сәйкес жануарлардың сирек кездесетiн және жойылып кету қаупi төнген түрлерiн, олардың бөліктерін немесе дериваттарын алып қоюға айрықша жағдайларда Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша жол беріледі.

ҚК 339-бабында пайдалануға тыйым салынған жануарларды, олардың бөліктерін немесе дериваттарын заңсыз алуға, иемденуге, сақтауға, өткізуге, әкелуге, әкетуге, салып жіберуге, тасымалдауға немесе жоюға, заңсыз олжалауға жазалау көзделген.

Сондай-ақ Заңға сәйкес киіктер таралымын сақтау және өсімін молайту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 шілдедегі № 969 қаулысымен 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында киіктерді, олардың бөліктері мен дериваттарын пайдалануға тыйым салынған.

Сонымен қатар АӨК бойынша заң жобасы шеңберінде Үкімет жабайы тірі жануарларды, оның ішінде сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген санатқа жатқызылған түрлерді экспорттауға қорытынды (рұқсат беру құжаты) және лицензия беру бөлігінде ұлттық заңнаманы Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының «Тарифтік емес реттеу шаралары туралы» 2015 жылғы 21 сәуірдегі № 30 шешімімен сәйкестендіруге бағытталған түзетулерге қолдау білдірді. Көрсетілген нормалар жабайы жануарлардың заңсыз айналымына, сондай-ақ фаунаның бөтен тектес түрлерін республика аумағына қоныстандыруға тосқауыл қоюға мүмкіндік береді.

Осылайша, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан жануарлар түрлерін аулауға тыйым салу, сондай-ақ пайдалануға тыйым салынған жануарлар түрлерінің бөліктері мен дериваттарын олжалағаны, сатып алғаны, өткізгені, сатқаны үшін қылмыстық жауапкершілік Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында бұрыннан көзделген, яғни қосымша мораторийлер мен басқа да тыйым салу шараларын белгілеудің қажеті жоқ.

Браконьерлік жасаған тұлғалардың тәркілеу бойынша

Браконьерлік жасаған тұлғалардың мүлкін, сондай-ақ қылмыс құралдарын, оның ішінде браконьерлік мақсатта пайдаланылған автокөлік құралдарын тәркілеу мәселесі бойынша.

АӨК бойынша заң жобасы шеңберінде депутаттар қылмыс құралдарын, оның ішінде браконьерлік мақсаттарда пайдаланылатын автокөлік құралдарын міндетті түрде тәркілеу жөніндегі түзетулерге, сондай-ақ браконьерлікпен күресуге бағытталған басқа да бірқатар өзгерістерге бастамашылық жасады (Үкіметтің 2019 жылғы 18 сәуірдегі № 11-8/270 зп қорытындысымен қолдау тапты).

Сонымен бірге ҚК 48-бабына сәйкес браконьерлер қылмыс жасаған жағдайда қылмыс жасау кезінде пайдаланылатын мүлік меншік түріне қарамастан міндетті түрде белгіленген тәртіппен сот шешімі бойынша тәркіленеді.

«Қорғалжын-Теңіз» аумағында киіктерді қорғайтын Ұлттық парк құру бойынша

«Қорғалжын-Теңіз» аумағында киіктерді қорғау бойынша Ұлттық парк, сондай-ақ мамандар даярлау орталықтарын құруға қатысты.

Қазақстанның он әкімшілік аумақтық бірлігінде киіктің 3 таралымы мекендейді. Осылайша, Ақтөбе және Қостанай облыстарында киіктерді, олардың қоныс аудару жолдарын және шоғырлану орындарын сақтау үшін «Ырғыз-Торғай» және «Алтын Дала» табиғи резерваттары құрылды.

Бұдан басқа, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан жануарлар түрлері мен өсімдіктердің, оның ішінде киіктердің санын қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 18 желтоқсандағы № 1183 қаулысымен Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығының аумағы кеңейтілді. Кеңейту учаскелері киіктердің Бетпақдала таралымы жиналатын жерлерді қамтиды.

Қазіргі кезде Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті базасында киіктерді сақтау және өсімін молайту орталығы құрылған.

Сондай-ақ АШМ Батыс Қазақстан облысында киіктерді қорғау үшін аумақты кеңейту мақсатында Бөкейорда табиғи резерватын құруды жоспарлауда.

Қызылорда облысында Халықаралық Аралды құтқару Қоры жабайы жануарларды (құландар, киіктер, қарақұйрықтар) жартылай ерікті жағдайда бағып күтетін Жабайы жануарларды жерсіндіру және көбейту орталығын құру мәселесін пысықтауда.

Осы көрсетілген орталықтар базасында киіктерді сақтаумен айналысатын мамандар даярлайтын курстар ашу көзделген. Осы баяндалғандардың негізінде киіктерді сақтау бойынша Ұлттық парк және мамандар даярлау орталықтарын құру орынсыз.

Киіктерді қорғау ұйымын құру туралы

Заманауи цифрлық технологиялармен жарақтандырылған киіктерді қорғаудың жаңа ұйымын құрып, оған Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Охотзоопром» ӨБ» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының функцияларын беру мәселесі бойынша.

«Охотзоопром» ӨБ» республиканың биологиялық әртүрлілігі мен гендік қорын сақтау мақсатында жануарлар мен өсімдіктер дүниесін қорғауды, молықтыруды және орнықты пайдалануды қамтамасыз ету үшін құрылған. «Охотзоопром» ӨБ 44 ұтқыр топтың күшімен 123 млн га алқапта сирек кездесетін жануарлар түрлерін, оның ішінде киіктерді қорғаумен және оларға мориторинг жасаумен айналысады.

Қорғау іс-шараларына инспекторлық құрамның 256 адамы жұмылдырылған, олар 239 бірлік жол талғамайтын көлік құралдарымен, байланыс құралдарымен, қызметтік қарумен, нысандық киіммен және қорғау қызметін жүзеге асыру үшін басқа да материалдық-техникалық құралдармен жарақтандырылған.

Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан тұяқты жануарлардың түрлері мен киіктерді қорғауды барынша жедел және тиімді қамтамасыз ету мақсатында тікұшақ пен ұшақ пайдаланылады.

Ішкі істер департаменттерімен және АШМ ОШЖДК облыстық аумақтық инспекцияларымен бірлесіп жұмыс істеу қорғау іс-шараларының ажырамас бөлігі болып табылатынын атап өтуіміз керек. 2017 – 2018 жылдар аралығында «Охотзоопром» ӨБ-нің инспекторлық құрамы АШМ ОШЖДК облыстық аумақтық инспекцияларының қызметкерлерімен 222 бірлескен рейд және ішкі істер органдарының қызметкерлерімен бірге 312 рейд өткізді.

Өткізілген қорғау іс-шараларының нәтижелері бойынша көрсетілген кезеңде 386 қылмыстық жазаланатын әрекет анықталды. Көрсетілген қылмыстық істер санынан құқық қорғау органдары істері 15 %-ын тоқтатты, 11 %-ы уақытша тоқтатылды, істердің 47 %-ы сотқа жеткізілді, ал қылмыстық істердің 27 %-ы тергелу үстінде.

Қолданылып жатқан шаралар арқылы сирек кездесетін тұяқты жануарлар түрлері мен киіктер санының жылдан жылға көбейіп келе жатқаны байқалады.

Сонымен бірге, ағымдағы жылы кең ауқымды «Киік» табиғат қорғау акциясы басталды, ол мүдделі мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерімен (АШМ, ІІМ, БП, ҰҚК, Қаржымині) бірлесіп, «Охотзоопром» ӨБ күшімен тұрақты түрде (сәуір-мамыр) өткізіліп тұратын болады және киіктерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы аумағында басқа да жабайы фауна түрлеріне браконьерлік жасауға, олардың дериваттарын өткізуге және сатып алуға маманданатын ұйымдасқан қылмыстық топтарды анықтау және олардың жолын кесу жөнінде жедел іс-шаралар өткізуді көздейді.

Қазіргі кезде АШМ «Охотзоопром» ӨБ-нің бұдан былайғы қызметін жетілдіру бойынша ұсынымдар дайындау үшін оған аудит жүргізуде.

Атқарылған жұмыс нәтижелері бойынша АШМ Сіздерді қосымша хабардар ететін болады.

Киіктерді қорғау жөнінде қоғамдық қор құру туралы

2007 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму Бағдарламасының қолдауымен Қазақстанда «Қазақстанның биоәртүрлілігін сақтау қоры» құрылды. Қордың міндеті биоәртүрлілікті сақтау саласындағы проблемалық мәселелерді шешу бойынша, оның ішінде киіктерді қорғау және өсімін молайту бойынша жобаларды қаржыландыру болып табылады.

Қордың қызметі кезінде биоәртүрлілікті орнықты басқару бойынша жобаларға шамамен 3 млн АҚШ доллары, оның ішінде киіктер таралымын сақтауға 250 мыңнан астам АҚШ доллары бөлінді.

Сонымен бірге жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және орнықты пайдалану мәселелерімен Франкфурт зоологиялық қоғамы (Германия қаржыландыратын «Қазақстан биологиялық әртүрлілікті сақтау қауымдастығы» республикалық қоғамдық бірлестігі және Германияның табиғат пен биоәртүрлілікті қорғау одағының (NABU) қолдауымен «Жаңа экологиялық қауіпсіз технологияларды енгізу орталығы» сияқты үкіметтік емес ұйымдар айналысады.

Көрсетілген ұйымдар негізінен халықаралық ұйымдардың гранттары есебінен қаржыландырылады және жануарлар дүниесін, оның ішінде киіктерді қорғау және мониторингтеу, мүдделі мемлекеттік органдармен өзара тығыз іс-қимыл жасай отырып, жергілікті халық арасында табиғатқа жанашырлықпен қарауды насихаттау бойынша жобаларды іске асырады.

Баяндалғандардың негізінде, киіктерді қорғау бойынша жеке қоғамдық қор құру орынсыз.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу